MUNDUAZ BLAI ELKARTEA

Etxebarriko Udaletxeak Echderia dairarekin (gure udaletxearen baliokide den hango egitura administratiboa) duen senidetasuna dela eta, 2009ko Abenduan, 12 pertsona Mendebaldeko Sahararen errefuxiatuen kanpamentuetara bidaiatu genuen . Haien antolaketa politikoa, geografiko edota sozialari buruz hitz egitea baino, aproposagoa ikusten dugu, haiek bidalitako mezua zuei helaraztea.

Saharako biztanleriak bere pentsamenduen bozeramaile izateko eskaera egin digu. Echderiako alkateak esan bezala, ez daukate ogi eske ibiltzeko nahirik, benetan eta bihotzez nahi dutena, orain dela 35 urte ostutako lurraldeetara bueltatzeko, euren lurretan jarduteko eta herri bezala hazteko eskubidea da.

Saharara bidaiatutako guztiok, pertsona hauekin barre, negar eta amets egin dugu. Esperientzia ahaztezina izan da eta horrek buruari bueltak ematea eragin digu, saharar herriaren independentzia prozesuan zelan lagundu ahal dugun hausnartuz. Hona bueltatzerakoan, gure burua herri honen alde gehiago egitearen beharrean ikusi genuen eta Munduaz Blai sortu genuen, ilusioz, energiaz eta ideia askoz beteriko elkartea. Munduaz Blai, esperientzia hau bizi izan dugunok, elkartu eta Sahararen aldeko ekimenak antolatzen ditugu. Gai honen inguruan interesa daukazuenoi, jakin dezazuen, zuen ideiak entzuteko irrikan gaudela eta gurekin bat egitera ongietorriak izango zaretela beti.

Datorren urterarte Echdeiria.

 Aurten, 2010eko abenduaren 2an bi hegazkin irten dira Loiutik Saharar errefuxiatuen kanpamenduetara bidean, Argeliaruntz. Zorionez bidai hauen billete bat nik izan dut, Etxebarrin dagoen Munduaz Blai elkartean uda honetan sartzearen ondorioz.

Jaima

 Urduritasuna eta hara heltzeko gogoa zen aeroportuan somatzen zen sentsazioa, eta bidai luze baten ondorioz hara ailega ginen. Goizaldeko 7ak ziren, eta Tindoufeko aeroportuan geudela konturatu ginen gure maleta danak ez zirela ailegatu, eta beste hainbat elkarteen maletak ere, Bilbon geratu zirela. Denbora batez erreklamazioa jartzen egon ondoren gure aurrean zegoen Bilbobus-en igo ginen eta ordubeteko bidaiaren ostean gure Dairara (Echdeiria) iritsi ginen. Gure elkartean dauden hiru partaide iaz egon ziren etxe berdinean, eta normala denez, bere familia ikusteko gogo handiekin zeuden. Beraiekin joan ginen beste bederatzi partaide, bai Etxebarritar, Bilbotar eta Basauriarrak.

Momentu horretan expektatiba danak hautsi, aurreiritziak alde batera utzi eta hile askotan zehar amestu duzun une hori iritsi dela ohartzen zarenean falta den bakarra, momentua bizitzea daukazu. Nire ametsa, familia gugana hurbildu eta agurtu gintuztenean hasi zen.

Talde guztia etxe barruan sartu ginen eta familia ezagutzen hasi ginen, tea hartzen genuen bitartean. Hara heldu eta bost minutu pasa zirenean nire etxean egongo banintz bezala sentitzen nintzen, familiak horrela sentiarazten ninduelako. Gainera, hango umeak harrigarriak dira, sinestezina da euren begietan islatzen duten historia, eta ahaztezina euren irriaren indarra... guztion artean familia bat osatu genuen segundu batean, eta egon garen 8 egun horietan familia hori aberasten joan da uneoro, eta orain, hain urruti izanik, aberasten jarraitzen da, inoiz baino gehiago.

Gezurra badirudi ere, hango lau urteko haur batek hemen 40 urteko pertsona batek irakatsi ezin dizkizun
baloreak irakasten dizkizu, nahi gabe bada ere. Eskuzabaltasuna, familiaren balioa, herrimina, zoriontasuna, segurtasuna, irudimena,... dira beraiek hain txikiak izanik barneratuta dituzten balioak. Hala ere, balio horiek izan arren garrantzitsuena ta esanguratsuena da beraiek ez direla ohartzen egiten dutenaz, hemen ez bezala han ez dituzte balioak inposaketaren bitartez ikasi, hango egoerak eraman ditu horrelakoak izatera, eta horrek pertsona aberatsak egiten ditu.

Gogoan ditut tea hartzen igaro ditugun uneak, elkarrizketak, kantak eta nola ez, barreak. Ezin ahaztu gitarrarekin jotako abestiak, eta dantzen artean “ Queremos un Sahara libre” danon artean hainbestetan oihukatu dugunean... ezin ahaztu gure jolasak, zapira jolastu genuenean, izarrak elkarrekin ikusten genituenean, lo aurreko tertuliak, sekretuak,...

Gauza bat argi daukat, nahiz eta guk materialaren aldetik ahalmen gehiago daukagun eta diru aldetik ere gu aberatsago izan gaitezkeen, hara joan eta gure esku egon den guztia egin izan dugun arren eurek guri irakatsi digutena ezin da diruarekin ordaindu. Hain da aberatsa beraien kultura, beraien herri mina eta euren itxaropena ezin duzula konparatu hamen daukagun egoerarekin. Kontrajartzen diren gauza asko ikusi izan ditugu ere, azken finean, Saharar errefuxiatuen kanpamenduetan atzerritik eramandako produktuak dira danak, bai Argeliakoak, Estatu Batuetakoak, Espainiakoak... Saharauiak kontziente dira Estatu Batuetatik zein Espainiatik eramandako janari edo produktuak lagungarriak izateaz gain zeinen kaltegarriak izaten diren, baina hala ere, ezingo lukete ezetz esan, ez baitute besterik.

Talde osoa Haurtzaindegian

Momentuz, eta elkartearen lehenengo urteak izanik epe laburreko proiektu batekin joan gara, bertako dairaren haurtzaindegia konpontzearena, alegia. Termiten ondorioz leihoak eta ateak guztiz hautsita egon ziren gu ailegatzerako, eta guk, 3 egunetan lan ta lan ibili ginen berriak jartzeko intentzioz. Horrez gain, haurtzaindegiaren sukaldea berritu genuen, bertako umeek gosaldu ahal izateko.

Hori, elkartearen beste proiektu bat izan da, oraindik abian dagoena. Han utzitako diruarekin haurtzaindegi horren 300 umeek gosaldu ahal izango dute 6 hilabetez. Gutxi badirudi ere, denborarekin haur batentzat gosaria izatea euren osasunarentzat egokia da, hala ere, espero dugu hurrengo urteetan epea handitu ahal izatea.

Bestalde, aipatu beharra daukat gure itzultzaileak eman digun laguntza, ez gaituelako bakarrik utzi momentu baten bez. Omar, gizon umila eta lasaia da, eta gauzak argi baino argiago dituena. Lasaia baina aldi berean aktiboa, zintzoa baina baita iraultzailea, umila, errespetu handikoa, dibertigarria...

Omar, gurekin egon da uneoro, bai irteeretan (Museoak, Dunak, Aaiún, Ausserd,...) eta baita lanean egon garen egun horietan ere. Beti egon da prest gure iradokizunak kontuan izateko. Honez gain, Omar gogor ibili da gure Hassania maila hobetzeko, pazientzia eduki behar izan du bai...

Orain garrantzitsuena ez da gogoan izatea han bizi izandako momentuak... hemen egin ohi dugun gauza bat kontsumitzea da, eta ez da hori nire aburua, ez dut beste esperientzi bat kontsumitu nahi eta ahaztu, bertako egoera gogoan izan eta hamen mugimendua sortu baizik. Herri horrek bere askatasuna behar du, entzun dezatela, SAHARA EZ DAGOELA SALGAI!

Eskerrik asko hango familiari amets hau posible egiteagatik. Slailm, Bakia, Omar, Hatrick, Monina, Mohamed, Moima,... Azken finean, familiako kide bakoitzaren besarkadek historio bat izango dute hemendik aurrera. Ume bakoitzaren irriak esanahi bat, argazki bakoitzak bere kontakizuna, begirada baten balioa, bidai errepikaezin baten oroimena... eta sekula santan ahaztu ezin izango dudan errealitate bihurtutako amets hau. Datorren urterarte familia!




Ohiturak - التقليد

Saharar kultura arabiarren lehenengo kultura dela esan daiteke, kultura musulmana eta afrikarraren artean. Hala ere, kultura saharauiak ezaugarri berezi batzuk ditu, besteekin konparatuz kultura aberasten dutena. Kultura honek Mauritaniarekin gauza asko ditu amankomunean ohitura eta tradizioen aldetik.
Saharar musika arabiar osagaien ondorioa da. Jantziak ere koloredunak eta esanguratsuak dira, desertuak daukan monokromiarekin kontrastatuz. Gizonek tunika zuri handi bat daramate, Daraá izenekoa, eta emakumeek koloredun Melhfak.
Gizarte honetan emakumeak berriro ezkon daitezke, dibortziatu ondoren, eta ez dute inolako mespretxurik jasotzen ez familiaren aldetik, ezta gizartearen aldetik ere.
Ezkontza egunetara edonor dago gonbidatua, eta nahiz eta gudak izan edo bertako egoera latza izan, beti jarraitu izan dute metodologia berdina. Ospakizun hauek bi egun irauten dute, eta bertara familia, auzoko eta ezagun guztiak hurbiltzen dira.
Ezkontzaren egintza islamaren bidez egiten da. Bertan gurasoak eta bi testigu egon behar dira, bat emakumearen familiaren aldekoa eta bestea gizonaren familiaren aldekoa. Gizonaren sinadurak emakumearen aurreko gizonen sinadura ezabatuko du. Sinaduraren ondorioz ezkontra hasten da, hainbat irakurketa, musika eta dantzen artean. Ohituraz, ezkontza guztiak gauez ospatzen hasten dira, eta bi egun irauten dute. Jantziak honakoak dira: Emakumea Melhfa beltz batekin agertzen da, eta eskuak hennaz margotuta edukitzeaz gain, bere gain zilarrezko apaingarriak ditu. Gizona, tunika (daraá) zuri edo urdin batekin agertzen da, eta lepoan turbante bat darama. Ospakizuna leku berezzi batean egiten da, normalean etxe ondoan jaima bat jartzen da. Gizona jaimara sartu aurretik jaimaren inguruan 7 bira eman behar ditu, eta sartzean, iparmendebaldean jarri beharko da, bere emazteari leku bat utziz. Musika eta dantza momentu horretan hasten da, emakumea heldu aurretik. Emakumea bere lagunekin hurbiltzen denean gizonaren eta emakumearen familiek konbate txiki bat egiten dute jaimaren kanpoaldean, giroa hobetu dadin.
Bataioa saharar kulturan oso garrantzitsua da, eta egiteko ohiturak ere badaude. Ospakizun hau haurra jaio eta astebetera ospatzen da, bazkari bat eginez. Haurraren izena aukeratzeko orduan, modu berezi bat erabiltzen dute. Familiako 7 kide hartzen dira, eta bakoitzak izen bat aukeratzen du, emakumea aurrean ez dagoen momentu batean. Ondoren, emakumea sartzen da eta kide bakoitzak hartutako makil bat aukeratzen duenean, segun zein den hartu duen makila kide batek hartutako izena izango da, eta beraz, hori izango da haurraren izena.

Hassania

Hassaniyya (arabiarrez حسانية).

Bere hiztunek Kalam Hassan edo "Hassan-aren hitzak" direla esaten dute. Hassania arabiarretik datorren hizkelgia da, eta desertuaren eta Magreb hego mendebaldean erabiltzen da gehienbat. Hala ere, Marokoren hegoaldean, Argeliaren hegoekialdean, Mendebaldeko Saharan, Mauritanian, Malin, Nigerren eta Senegalen ere zabaldua dago.

Hassaniaren %90 arabiar hizkuntzaren jatorria dauka, baina badaude arabiar jatorria ez duten hitzak ere. Hala nola, Afrikar beste hizkelgietatik, frantsesetik, gazteleratik...

Tradizioz hassaniaren poesia belaunaldiz belaunaldi eraman izan da aurrera, beste metodologia izan barik. Hiztunen aldetik, 3,123,190 dira, 2006.urtean egin ziren estadistiken ondorioz. Alfabetoa, arabiar alfabetoa da.

Argelian dauden Saharar errefuxiatuen kanpamenduetan hizkuntza hassania da, nahiz eta bertako biztanle askok gaztelera ondo kontrolatzen duten, atzerrian ikastearen ondorioz.


Hona hemen Hassaniaren hiztegi txikia:

Zelan zaude?	Skifak?
Ondo	Le bes
Bidai ona izan duzu?	Asafar zein?
Nekatuta zaude?	Fatran / a?
Nola deitzen zara?	Asmek?
Ni deitzen naiz...	Ana Asmi...
Zenbat urte dituzu?	Cam Andac Min Sanna?
Zer moduz zaude?	Achanabtac?
Oso ondo, eskerrik asko	Bijair, Chucran
Bakea	Salam
Egun on	Sabah El-Jer
Arratsalde on	Emsaljeir
Gabon	Leilatuka Saika
Bihar arte	Ila-Lgad

Mauritanian

2,770,000 (2006)

Argelian

150,000 (1985)

Mendebaldeko Saharan

Malin

106,000 (1991)

Marokon

40,000 (1995)

Nigerren

10,000 (1998)

Senegalen

7,190 (2006)

Siroka - Iraultza Sirokoak

Gure izana ta ezina, gure izena ta izana, izana ta ezina...
 Siroka musika taldea, Sahararen aldeko kanta batzuk bildu eta diska bat osatu zutenen artean dago. Diska hori, Bi herri irrintzi bat du izena.

Duintasuna

Saharar errefuxiatuen kanpamentuak Tinduf argeliar hiriaren lurraldean kokatzen dira. Han daude, orain dela 35 urte espainiarrek, inolako lotsarik gabe, marokoarrei eta mauritaniarrei entregatu zietelako euren lurraldea zen Mendebaldeko Sahara.
Erabateko basamortuaren erdian, harriak eta area besterik ez, 200.000 saharauiar bizi dira orain. Gogorra eta latza da, benetan, euren bizitza. Eta zertan daude han? Zer itxaropen daukate oraindik? Euren autodeterminaziorako erreferenduma noiz izango den itxaroten daude. Erreferendum hori ONUk onartu zuen, baina orain arte nazioarteko boteretsuenek, hain zuzen EEBBek, Espainiak, Frantziak eta, bereziki Marokok, atzeratu egin dute behin eta berriro. Horrela, egoera normalizatzea oztopatzen dute, eta emakume, ume eta gizon hauei euren herrietara itzultzea eta euren bizimodua egitea ukatzen diete.
Nazioarteko laguntzari esker justu-justu bizirik irauteko adina baino ez daukate; jaimatan eta pezoz egindako etxe txikietan bizi dira. Baina nire ustez, euren determinazio handiak eta duintasun ikaragarriak lortu dute bizirik iraun ahal izateko antolaketa izugarri hau eraikitzea: Wilayak (probintziak) Dairak (herriak) Barrios (auzoak). Horiek guztiak Saharako Errepublika Demokratikoaren zatiak dira.
Sahararrek egitura iraunkor bat zutik mantentzeko erabiltzen dute antolaketa hori guztia,ongi antolatutako oinarrizko zerbitzuz hornitua, eta ahaztu behar ez duguna, euren baliabideekin egina: neska-mutil guztientzako eskolak daude, eta derrigorrezkoa da eguneroko asistentzi; osasunerako kontsultategia; eritetxeak.... Dena da oso pobrea; dena dago minimoen azpitik; ia-ia baliabiderik gabe bizi dira. Eta hori bai, emakumeak dira horretarako indar gehien egiten dutenak, gizonak militar frentean daude eta.
Duintasun osoz eta indar handiz, eurek ondo dakite etorkizuna beraiena dela: ez daukate ia-ia ezer, baina dena dute emateko.
Horregatik bidaltzen dituzte gazteak ikastera erbestera, beste herrialde batzuetara, bai lagun minak dituztenetara ( Kubara, Aljeriara, Bulgariara), bai hain lagun ez dituztenetara (Espainiara esaterako).
Zer lortu nahi dute? Ondo prestatuak egotea euren herrialdera itzultzeko unea iristen denerako.
Ondo dakite hizkuntzak ere garrantzi handia daukala, eta horrexegatik hitz egiten dute euren hizkuntzan, Hassania delakoan.
Polisario Frenteak beti izan du independentzia lortzeko asmoa: lehenengo Espainiaren kontra borrokatuz eta gero Marokoren kontra; geroago Polisarioak itun bat sinatu zuen ONU eta Marokorekin. Itun hori EEBBek, Frantziak eta Espainiak onartu zuten, baina oraindik ez dute bete emandako hitza. Horregatik, horrela jarraitzen bada, berriro ere gerran hasiko dira.
Han gauza bat diote denek: ? Ez daukagu beste erremediorik; huts egin genuen tregua sinatzen; iruzur egin digute?. Baina ez dira ?fatalistak?. Beraientzat ez dago ezer idatzita, aitzitik, beraiek ari dira idazten historia egunetik egunera.
Euskaldunok beti erakutsi dugu herri honenganako elkartasuna, bai orain, bai orain dela urte asko ere. Denetariko laguntzak jaso dituzte hemendik: bakerako karabanak, oporrak umeentzat Euskadin, zainketa bereziak osasunerako eta abar. Agian guk beste batzuk baino hobeto ulertzen dugu euren arazoa osotasunean; agian, horregatik izango da.